YAOUNDE (AA) – AHMET EMİN DÖNMEZ – Orta Afrika'nın yoğun tropikal ormanlarında yaşayan Pigme toplulukları, binlerce yıldır kültürlerinin ayrılmaz bir parçası olan flütleriyle yalnızca müzik değil, adeta bir yaşam dili inşa ediyor.
Geleneksel Pigme flütü, sözlü kültürün taşıyıcısı, doğayla kurulan ilişkinin bir ifadesi ve toplumsal bağları pekiştiren güçlü bir araç olarak öne çıkıyor.
Kamerun'un doğusundaki Lomie bölgesinde yaşayan Baka Pigme topluluğu için flüt, bir müzik aletinden çok daha fazlasını temsil ediyor.
Pigme flütü, iletişimin, şifanın ve ruhsal bağlantının sembolü olarak kabul ediliyor.
Baka Pigme halkının geleneksel flütleri, tamamen doğal malzemelerden ve el işçiliğiyle üretiliyor.
Genellikle bambu, kamış veya ormanda kolayca bulunabilen hafif odunsu bitkiler kullanılıyor. Enstrümanlar, keskin aletlerle dikkatlice oyularak şekillendiriliyor. Flütün üzerindeki deliklerin sayısı ve aralığı ise çıkarılacak sesin tonunu belirliyor.
Yapım sürecinde hiçbir endüstriyel malzeme kullanılmıyor, parçalar doğal liflerle bağlanıyor, sabitleme için ise reçine ya da bitkisel yapışkanlar kullanılıyor.
Her flüt, onu yapan kişinin ruh hali, niyeti ve çalınacağı törensel bağlam dikkate alınarak şekillendiriliyor. Bu yüzden her flüt hem işlevsel hem de kişisel bir anlam taşıyor.
– Afrika'nın eski enstrümanlarından "Pigme flütü"
Kamerunlu flüt sanatçısı Abadona Adibime, Orta Afrika'nın ilk yerleşik topluluklarından olan avcı-toplayıcı Pigmelerin asırlardır kullandığı "Pigme flütü" hakkında AA muhabirine açıklamalarda bulundu.
Adibime, flütün taşıdığı çok yönlü anlamın altını çizerek, "Bu bizim telefonumuz. Birini çağırmak, nerede olduğunu sormak ya da anlaşıldığını göstermek için kullanırız." ifadelerini kullandı.
Her Pigme klanının kendine ait melodik kodları bulunuyor. Bu kodlar aracılığıyla topluluk üyeleri arasında ormanda benzersiz bir sesli iletişim sağlanıyor.
Flütün yalnızca haberleşme aracı değil. Djengi adı verilen orman ruhuna adanmış törensel ayinlerde ve Nganga olarak bilinen geleneksel tedavi seanslarında da bu enstrümanın özel anlamlar taşıdığını vurgulayan Adibime "Tedavi sırasında, flüt bir çeşit terapiye dönüşür. Flüt bir terapi olur. Flütü kutsal bir toprağın üzerine bırakırız ve tekrar geldiğimizde, flütün tınısı değişir, işte bu yeni tını hastamızı iyileştirir." dedi.
Pigme kültüründe flüt çalmanın dikkat ve saygı gerektiren bir eylem olduğunu vurgulayan Adibime, özellikle şehir gibi topluluk dışı alanlarda flüt çalınmadan önce mutlaka izin alınması gerektiğini belirterek, "Her yerde çalınmaz. Önce sorarız: Çalabilir miyim? Tıpkı ateşi yakmadan ya da ağacı kesmeden önce izin istemek gibi." dedi.
Flütün, Pigme halkının hafızasında yalnızca bir enstrüman değil, aynı zamanda geçmişle kurulan derin bir bağ olduğunu ifade eden Adibime, "Tellerden önce insanlar bedenlerini kullanarak müzik yapardı. Ama flüt hep vardı. Afrika’daki en eski enstrümandır flüt, çünkü flüt insandır." ifadelerini kullandı.
– Pigmeler
Pigme halkları, Afrika kıtasının özellikle Orta Afrika yağmur ormanlarında yaşayan, binlerce yıllık geçmişe sahip yerli toplulukları arasında gösteriliyor. Bu halklar genellikle boylarının ortalamadan kısa olmasıyla tanınsalar da, "Pigme" ifadesi yalnızca fiziksel özellik değil, aynı zamanda belirli bir kültür ve yaşam biçimini tanımlıyor.
En bilinen gruplar arasında Baka (Kamerun), Aka (Orta Afrika Cumhuriyeti, Kongo), Twa (Burundi, Ruanda ve Demokratik Kongo Cumhuriyeti) yer alıyor.
Pigme toplulukları tarihsel olarak avcılık ve toplayıcılık temelli bir yaşam sürüyor. Ormanla kurdukları ilişki hem ekonomik hem de ruhsal bir bağ niteliği taşıyor. Bu halklar, geleneksel müzik, sözlü hikâye anlatıcılığı, şifa uygulamaları ve doğa ile uyumlu yaşam tarzlarıyla dikkati çekiyor.
Topluluk temelli karar alma, paylaşım ve ritüel merkezli yaşam, Pigme kültürlerinin temelini oluşturuyor.
Günümüzde Pigme halkları, ormansızlaşma, zorunlu yer değiştirme, dışlanma, ayrımcılık ve kültürel asimilasyon gibi tehditlerle karşı karşıya olmasına rağmen, kendi dilini, müziğini ve geleneksel bilgeliğini yaşatmaya devam ediyor.
