Avrupa Birliği Euro için kurulmadı. Euro bir kaza idi. Avrupa Birliği niçin kuruldu? Almanya ile Fransa arasında yeni bir savaşı engellemek için. 1870,1914-18 ve 1939-1945 savaşlarında iki ülkeden milyonlarca insan öldü. Avrupa sefalete sürüklendi. Yarısı fiili olarak Amerikan işgaline öbür yarısı da doğrudan Sovyetlerin işgaline geçti. Avrupa Birliği bu iki egemenliğe baş kaldırış ve bir varoluş projesi oldu.
Ama Birliğe giden yol engebeliydi. Aşılması imkansız gözüken husumetler vardı. Birliği sağlamak için iki yol denendi. Birincisi Fransız ve Alman askerlerinden oluşan bir ortak ordu, “Avrupa savunma birliği” kurmaktı. Sağ ve solun büyük tepkisi sonucu proje çöpe atıldı. İkinci yol başarılı oldu. Masum “Avrupa kömür çelik birliği” husumetleri aştı ve 1957 yılında “Avrupa Ekonomik Birliği” antlaşmasının imzalanmasına olanak sağladı. Ama Avrupa Birliğinin esas kurucusu 1958’de iktidara gelen Fransa Cumhurbaşkanı General de Gaulle ile Federal Alman Şansoliyesi Konrad Adenauer oldu.
Euro neden bir “kaza”idi.
Avrupa Euro’ya hazır değildi. Merkezde gücü çok zayıf, bütçesi çok sınırlı hantal bir bürokrasi vardı. Strasburg’daki Avrupa Parlemantosu ise hiçbir zaman Ulusal Parlemantoların gücüne erişemedi. Avrupa Birliğinin ortak bir ordusu, savunma politikası, dış politikası, ekonomi politikası, mali politikası olamadı.
Bu zayıf birlik içinde ortak paraya geçilmesi Avrupa liderlerinin söylediği gibi bir kaza, bir acelecilik oldu. On yıl gibi kısa bir sürede Euro’ya geçildi: 1992 Maastricht antlaşması ile makro ekonomik veriler kararlaştırıldı. 1995’te Madrid’de ortak para kararı alındı. 1997’de Amsterdam’da bütçe açıkları %3 ile sınırlandı. 1999’da milli paralar Euro ile değişmez bir parite ile bütünleştirildi. 2002’de Euro’nun basımı uygulaması başladı.
Euro’nun Avrupa’yı uçuruma doğru yönlendirmesi kaçınılmazdı.
Ortak ekonomi politikaları olmayan Avrupa Birliğinde ülkeler ekonomik açıdan büyük farklılıklar gösteriyordu. Birlik içinde Almanya bir büyük fabrika, bir lokomotif görünümündeydi. Fransa turizmde, moda’da, yüksek uzay ve havacılık teknolojisinde, nükleer enerjide, demiryolu ulaşımında adeta bir dünya lideri idi. Ama Avrupa’nın bu iki lokomotif ülkesinin çektiği vagonlarda durum o kadar iç açıcı değildi. Ülkeler gelişmelerini aşırı banka kredilerine bağlamışlardı. Yunanistan örneğinde de ayrıca müsriflik ön plana çıkıyordu.
Şüphesiz ortak ekonomik politikası olmamasına karşın Avrupa Birliği ulusal ekonomilerin otoyoldan çıkmamaları için yol kenarına ekonomik ve mali göstergelerden oluşan bariyerler koymuştu. Ama ülkeler bu bariyerleri takmadılar. Hatta Yunanistan örneğinde görüldüğü gibi utanmadan istatistik yalanlara başvurdular.
Avrupa Birliğinde klasik iktisat teknikleri neden çalışmadı?
Kriz anında ekonomilerde uygulanan bazı can kurtaran teknikler vardır. Bunun en önde geleni devalüasyondur. Ama ortak para ulusal ekonomilerde devalüasyona imkan vermiyordu. Geriye borçlanma kalıyordu. Ama iflas eden ekonomilerde borçlanma kısa zamanda duvara tosladı. Birliğin periferik ülkelerinde ekonomiler çöktü. Hükümetler seçimlerde devrildi. Halk sokaklara indi.
Avrupa’yı krizden kurtaracak gene Euro. Neden?
Euro’dan çıkışın maliyeti kriz halindeki periferik ülkeler için aşırı fazla. Bu küçük ekonomiler için tam bir çöküş olur. Ama aynı zamanda küçük ülkelerin Euro’dan çıkışı Birlik için her anlamda baş edilmesi zor çalkantıların başlamasına yol açar.
Bu nedenle krizden en fazla Avrupa’nın en zengin ülkeleri korkuyor. Çözüm yolunu buluyorlar gibi. Bu çözüm ne? Bir Avrupa “İMF”si oluşturmak. Avrupa İstikrar Fonu zor durumda olan ülkelere borç para verecek. Ama karşılığında onların ekonomi politikalarına müdahil olacak. Sıkı denetim mekanizmaları oluşturacak. Ufukta görünen şu: Avrupa’ya krize ortak para birimi Euro soktu. Ama onu krizden gene Euro kurtaracak. Ama Avrupa’yı eskisinden de daha ileri bir bütünleşme aşamasına getirerek.
PROF.DR.BENER KARAKARTAL
